The Emperor's new clothes at the consecration of Saint Nicholas church at Ground Zero, N.Y

Τα καινούργια ρούχα του Αυτοκράτορα, στον αγιασμό του Ι. Ν. Αγίου Νικολάου στο Σημείο Μηδέν της Νέας Υόρκης.

The announcement for the iconography of Our Lady of New York in the new Church of St. Nicholas at Point Zero was posted on the newsletter of the church’s website in March 2022. The consecration took place on July 4, 2022. https://mailchi.mp/stnicholaswtc/2022-march

The iconography of the Virgin Mary embracing the city of New York surprised me. I couldn’t agree more with the idea of ​​this composition. It is because I had the very same idea with His Grace Bishop Joachim of Amissos, the consultant for the iconographical program of the St. Nicholas Church.

The proposal I submitted to the Archdiocese of America, on October 21, 2020, concerned the remake of the fresco of the Platytera (Our Lady) of the Heavens, the majestic artwork of the late painter Yannis Karoussos, to adorn the apse of the shrine of St. Nicholas. The Platytera of the Heavens in St. Andrew Cathedral of Patras, a landmark of modern post-Byzantine art, depicts, for the first time in Orthodox monumental art, Our Lady embracing the modern city of the cathedral, namely Patras. In the idea submitted, New York City's iconography would replace that of Patras. Essentially, it would be the second time in the history of Orthodox monumental art, that the Virgin Mary would embrace a modern city. It’s been two years since I submitted the proposal, and I haven’t received any response yet. Now, I realize that the absence of a reply was due to the creative commons’ nature of the idea. Therefore, I am really excited that even by the hands of the hagiographer, monk of Mount Athos, Father Loukas, it became a reality.

Having in front of me the drafts of the Platytera of the Heavens by Yannis Karoussos, I recall the effort of the artist to conceive the composition of the niche that covers the 220 m2 of St. Andrew Cathedral, the boldness, and joy of its creation. I also remember the opposition of both ecclesiastical and secular groups, when they saw Our Lady embracing the modern city of Patras. The depiction of the city encompassing all its everyday social activities surprised some groups of the congregation who felt that the illustrations of some buildings, in which activities contrary to religious faith were carried out, created a sense of disgrace in the church.

The controversies that broke out for this radical composition did not daunt the artist. The painter’s intention was to revitalize the great religious concepts of love, mercy, and compassion of all the people embraced by the Platytera. Also, this composition acted as a catalyst in the unification of the enormous architectural volume of the church, giving the feeling, with the painter’s great mastery, that the niche of the Holy Step itself is an embrace. Therefore, it wasn’t a display of a fancy idea, but a serious undertaking to serve liturgical and aesthetic needs. It didn’t take long for the congregation of St. Andrew Cathedral to adore the fresco as they felt that Our Lady embraces the life of each one of them. This is, indeed, the value of a great work of art, especially if it is liturgical and public.

Such an attempt can only be realized by an artist with deep knowledge in fine arts and Orthodox monumental painting. As the late academic Nikos Zias mentions about the fresco of the St. Andrew Cathedral in Patras:

“Painting churches today is a very easy or very difficult task. Easy if the painter follows unconsciously the prototypes. Very difficult if the artist wants to stay in the apocalyptic, theological Byzantine type and at the same time be engaged aesthetically and spiritually with his artistic quest”, referring to the artwork of Yannis Karoussos. And he continues: “But this is more than the personal contribution of the painter. It reflects the entire community that lives the Church.”

The right to use such a prototype is based on the discretion of each one. However, the responsibility assumed by someone who is based on this prototype, concerns “ the entire community”, i.e., the respect of our cultural heritage, its transmission to the coming generations, but also the appreciation of the original work of St. Andrew Cathedral.

The consultant and artist of the iconography of the “Virgin of New York” in Saint Nicholas church undoubtedly did the right thing because a “beacon of Orthodoxy” could not have a prototype of less importance than the pioneering artwork of the Platytera of the Heavens by Yannis Karoussos. But it is apparent, that neither an idea nor its realization is enough to create a monumental artwork.

It needs people inspired, with great knowledge in fine arts, able to integrate the messages of our time in their work, transforming them into Orthodox monumental art. Otherwise, it is fortunately certain that there will always be that child who will recognize that the emperor is naked. Only through this recognition do we give the right and the sense of responsibility to future generations to stand creatively in front of their glorious cultural heritage.

Η δημοσίευση της εικονογράφησης της «Παναγίας της Νέας Υόρκης» στο νέο Ι. Ν. Αγίου Νικολάου στο Σημείο Μηδέν, αναρτήθηκε στο ενημερωτικό δελτίο της ιστοσελίδας του ναού, το Μάρτιο του 2022. Ο αγιασμός έγινε στις 4 Ιουλίου 2022. https://mailchi.mp/stnicholaswtc/2022-march

Η εικόνα της Παναγίας που αγκαλιάζει την πόλη της Νέας Υόρκης με εξέπληξε. Δεν θα μπορούσα να συμφωνήσω περισσότερο με την ιδέα αυτής της σύνθεσης, γιατί, την ίδια ακριβώς ιδέα είχα με τον Θεοφιλέστατο Επίσκοπο Αμισού Ιωακείμ, τον σύμβουλο του εικονογραφικού προγράμματος της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου.

Η πρόταση που υπέβαλα στην Αρχιεπισκοπή της Αμερικής, στις 21 Οκτωβρίου του 2020, αφορούσε στην αναδημιουργία της τοιχογραφίας της Πλατυτέρας των Ουρανών, έργο του αείμνηστου ζωγράφου Γιάννη Καρούσου, για να κοσμήσει τη κόγχη του Ιερού Βήματος του ναού του Αγίου Νικολάου. Η Πλατυτέρα του Ι. Ν. Αγίου Ανδρέα Πατρών, σημείο κατατεθέν της σύγχρονης μεταβυζαντινής τέχνης, ιστορεί για πρώτη φορά, τη σύγχρονη πόλη του καθεδρικού ναού, δηλαδή την Πάτρα. Στην ιδέα που κατατέθηκε, η φιλοτέχνηση της πόλης της Νέας Υόρκης θα αντικαθιστούσε αυτή των Πατρών. Ουσιαστικά, θα ήταν η δεύτερη τοιχογραφία στην ιστορία της Ορθόδοξης μνημειακής τέχνης, που θα ιστορούσε την Παναγία να σκέπει μία σύγχρονη πόλη. Έχουν περάσει δύο χρόνια από τότε που υπέβαλα την πρόταση και δεν έχω λάβει ακόμη καμία απάντηση. Τώρα, μπορώ να καταλάβω ότι η απουσία απόκρισης οφειλόταν στη φύση των δημιουργικών κοινών της ιδέας. Επομένως, είμαι ιδιαίτερα χαρούμενη που, έστω και από τα χέρια του αγιογράφου, μοναχού του Αγίου Όρους, πατέρα Λουκά, έγινε πραγματικότητα.

Έχοντας μπροστά μου τα προσχέδια της Πλατυτέρας των Ουρανών του Ι. Ν. Αγίου Ανδρέα Πατρών, θυμάμαι πεντακάθαρα την προσπάθεια του καλλιτέχνη για την σύλληψη της σύνθεσης της κόγχης που καλύπτει τα 220 τ.μ. του ναού, τη τόλμη και τη χαρά της δημιουργίας της. Επίσης θυμάμαι την εναντίωση πολλών ομάδων, τόσο του εκκλησιαστικού όσο και του κοσμικού κύκλου, όταν αντίκρυσαν την Πλατυτέρα να σκέπει την σύγχρονη πόλη της Πάτρας. Η ζωγραφική απόδοση της πόλης που περικλείει όλες τις κοινωνικές δραστηριότητες της, ξάφνιασε μέρος του εκκλησιάσματος που θεωρούσε ότι οι απεικονίσεις κάποιων κτιρίων μέσα στα οποία διεξάγονται δραστηριότητες που είναι αντίθετες με την θρησκευτική πίστη, δημιουργούσαν την αίσθηση της ύβρης στο ναό.

Οι διαμάχες που ξέσπασαν, για την ριζοσπαστική αυτή σύνθεση, δεν πτόησαν τον καλλιτέχνη. Αυτό που προσδοκούσε ο ζωγράφος της Πλατυτέρας των Ουρανών στον Ι. Ν. Αγίου Ανδρέα, μέσω της τοιχογραφίας αυτής, ήταν ν΄ αναζωπυρώσει τις μεγάλες θρησκευτικές έννοιες της αγάπης, της ευσπλαχνίας και της συμπόνιας όλων των ανθρώπων που αγκαλιάζονται από την Πλατυτέρα. Επίσης, η σύνθεση αυτή, λειτούργησε καταλυτικά στην ενοποίηση του μεγάλου αρχιτεκτονικού όγκου του ναού, δίνοντας την αίσθηση, με την ζωγραφική μαεστρία του μεγάλου αυτού ζωγράφου, ότι η ίδια η κόγχη του Ιερού Βήματος είναι μία αγκαλιά. Συνεπώς, δεν αφορά μια πρόθεση πρωτοτυπίας, αλλά ένα εγχείρημα εξυπηρέτησης λειτουργικών και αισθητικών αναγκών.

Ο Καρούσος δεν άργησε καθόλου να δικαιωθεί, εφόσον το εκκλησίασμα του Ι. Ν. Αγίου Ανδρέα, λάτρεψε τη τοιχογραφία, καθώς αισθάνθηκε ότι η Πλατυτέρα αγκάλιαζε τη ζωή του καθενός από τους πιστούς. Άλλωστε, αυτή είναι και η αξία ενός μεγάλου έργου τέχνης, ειδικά αν πρόκειται για Ορθόδοξο μνημειακό έργο, που βρίσκεται στο δημόσιο χώρο.

Ένα τέτοιο τόλμημα μπορεί να δημιουργηθεί μόνο από έναν ζωγράφο άξιο, εκπαιδευμένο, με βαθιά γνώση της εικαστικής γλώσσας και με μεγάλη εμπειρία στην Ορθόδοξη μνημειακή τέχνη. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο αείμνηστος ακαδημαϊκός Νίκος Ζίας για το τοιχογραφικό έργο του Ι. Ναού του Αγίου Ανδρέα Πατρών:

«Το να ζωγραφίζει κανείς σήμερα εκκλησίες είναι δουλειά πολύ εύκολη ή πολύ δύσκολη. Εύκολη αν ακολουθεί μηχανικά, αντιγραφικά τα παραδεδομένα πρότυπα. Πολύ δύσκολη αν ο καλλιτέχνης θέλει να μείνει μεν στην αποκαλυπτική, θεολογική βυζαντινή τεχνοτροπία και συγχρόνως να προβληματίζεται αισθητικά και πνευματικά» αναφερόμενος στον Γιάννη Καρούσο. Και συνεχίζει: « Όμως αυτό είναι κάτι παραπάνω από την προσωπική συμβολή του ζωγράφου. Είναι κάρπισμα ολόκληρης της κοινότητας που ζει την Εκκλησία».

To δικαίωμα για τη χρήση ενός τέτοιου προτύπου, βασίζεται στη διακριτική ευχέρεια του καθενός. Η ευθύνη όμως που αναλαμβάνει κάποιος που βασίζεται στο πρότυπο αυτό, αφορά στο «κάρπισμα ολόκληρης της κοινότητας» δηλαδή στο σεβασμό της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, στην άρτια παράδοση της στις ερχόμενες γενιές, αλλά και στην εκτίμηση του γενέθλιου έργου στον Ι. Ναό του Αγίου Ανδρέα Πατρών.

Ο σύμβουλος και ο καλλιτέχνης της εικονογράφησης της Παναγίας της Νέας Υόρκης στο νέο Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου, αναμφισβήτητα, πράξανε το σωστό, γιατί ένας «φάρος της Ορθοδοξίας» δεν θα μπορούσε να έχει πρότυπο μικρότερης αξίας από το λαμπρό και καινοτόμο έργο της Πλατυτέρας των Ουρανών του Ι.Ν. Αγίου Ανδρέα Πατρών.

Όμως, όπως είναι φανερό, δεν αρκεί μία ιδέα, ούτε η πραγματοποίηση της για να δημιουργηθεί ένα μνημειακό έργο. Χρειάζεται ανθρώπους εμπνευσμένους με εικαστική παιδεία, ικανούς να ενσωματώνουν τα μηνύματα του καιρού μας στο έργο τους, μεταμορφώνοντάς τα στη εικαστική γλώσσα της Ορθόδοξης μνημειακής τέχνης.

Είναι σίγουρο ευτυχώς, ότι πάντα θα υπάρχει αυτό το παιδάκι που θα αναγνωρίσει ότι ο αυτοκράτορας είναι γυμνός. Μόνο μέσω αυτής της αναγνώρισης δίνουμε το δικαίωμα και την αίσθηση της ευθύνης στις επόμενες γενιές να σταθούν δημιουργικά μπροστά στην λαμπρή τους πολιτιστική κληρονομιά.